İş Sağlığı ve Güvenliğinde Çalışanların Yükümlülükleri

İş sağlığı ve güvenliğinde her ne kadar yükümlülüklerin tamamına yakını işverenlik makamına verilmiş olsa da çalışanlara da bazı yükümlülükler getirilmiştir. İşveren yükümlülükleri idari para cezaları ile bağlanmışken çalışanlara yükümlülük ihlalleri ile ilgili bir idari para cezası veya idari yaptırım 6331 sayılı kanunda öngörülmemiştir. Çalışanların yükümlülükleri 6331 sayılı Kanunun 19.maddesinde açıklanmıştır.

Çalışanlar işyerinde iş sağlığı ve güvenliği eğitimi almaktadırlar (almalıdırlar). Ayrıca yaptıkları işlerle ilgili özellikli talimatlara da tabidirler. Örneğin forklift operatörünün tabi olduğu forklift kullanma talimatı, kamyon kullanma talimatı, makine talimatı, dağıtım görevlisinin tabi olduğu talimat vb. çalışanlar almış oldukları eğitim veya talimatlar doğrultusunda hem kendileri için, hem de hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanlar için sağlık ve güvenliği tehlikeye sokacak durumlardan uzak durmalıdırlar.

Daha teknik olarak çalışanlar, aldıkları eğitim ve tabi oldukları talimatlar doğrultusunda şu hususlara dikkat etmelidirler:

a) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek.

Örneğin; tomruk dolu tırı boşaltma işlemi yapılacağından durduran şoför, tırın tekerlerine yeteri kadar takoz koymalı, tırın sabitlendiğinden emin olmalıdır. Örneğin asansör operatörü malzeme taşıması öngörülen asansör kabinine işçileri almamalıdır. Örneğin uzaktan kumandalı plastik baskı makinasını kullanan işçi kumandayı çok iyi muhafaza etmeli, kumandanın sürekli muhafaza edilen bir kutusu varsa bu kumandayı yerinden ayırmamalı, cebine koyup elini kolunu sallayıp dolaşmamalı, kumandayı sağda solda unutmamalı, herhangi bir kazanın olmaması konusunda azami dikkat göstermelidir. Örneğin beton mikserini kullanan işçi dolu ya da boş olsun mikserle keskin viraja hızlı girmemeli, hızını azaltmalı; kargo aracını kullanan başka bir işçi de hatalı sollama yapmamalı, kırmızı ışıkta geçmemeli, trafik kurallarına uymalıdır. Örneğin merdivene çıkan işçi merdivenin sabitlendiğinden, kaymayacağından emin olmalıdır. Örneğin üretim bandını çalıştıracak olan işçi bantta kimsenin olmadığından emin olmalıdır. Örneğin yağmurlu havada elektrik gidince işçiler (merakla) trafo kapağı açmamalı, içini kurcalamamalıdırlar.

b) Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak.

Örneğin; inşaat içinde 5 metre yükseklikteki iskelede çalışan sıva işçisi kendisine teslim edilen (teslim edilmiş olması gereken) emniyet kemerini kullanmak ve kişisel güvenliğini sağlamak zorundadır. Örneğin beton kalıbının çakıldığı zeminde işçiler kendilerine teslim edilen çelik uçlu ve tabanlı ayakkabıları kullanmalıdırlar.

c) İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek.

Örneğin işyeri kamyonetini işle ilgili olarak kullanan şoför, motor arıza lambası yanan kamyonetin durumunu işverene bildirmeli, akıbetini netleştirmelidir. Örneğin, kullandığı vinçte arıza olduğunu gören işçi bu durumu işverene mutlaka bildirmelidir.

ç) Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.

Örneğin iş sağlığı ve güvenliği konusunda teftiş için işyerine gelen denetim elemanlarına işçiler yardımcı olmalı, doğru ve hakkaniyete uygun olarak yönlendirmeli, olanı olduğu gibi anlatmalı ve göstermelidirler.

d) Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.

Her ne kadar 6331 sayılı kanunun 19.maddesi ile çalışanların çeşitli yükümlülükleri belirtilmiş olsa da aynı kanunun idari para cezalarını düzenleyen 26.maddesinde bahse konu 19.madde ile ilgili bir yaptırım öngörülmemiştir. Yani çalışanlara sağlık ve güvenliğe ilişkin ihlalleri olduğunda 19.madde kapsamında bir ceza yoktur.

Diğer yandan çalışanın “açık ve bariz” bir sağlık ve güvenliğe yönelik ihlali, kastı, inadı veya ısrarı işveren tarafından haklı ve tek taraflı olarak işverenle arasındaki iş sözleşmesinin sonlandırılmasına neden olabilir. Örneğin inşaat işçisinin inşaat sahasında baret takması iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı gereği yasal zorunluluktur. Saçlarıma takılıyor vb. mazeretler geçerli değildir. Eğer işveren işçiye teslim ettiği baretle ilgili eğitim vermişse, işçinin (ısrarla) baret kullanmadığını yasal delillerle (örneğin işyeri yetkilileri ve çalışanlarla tutanak tutmak) ortaya koyuyorsa ve işçiye “bareti kullanması gerektiğine” dair uyarı (sözlü veya daha geçerli olanı yazılı bildirim) yapmışsa bu işçiyi bildirimsiz ve tazminatsız işten çıkarabilir. Çünkü işçinin bu davranışı başta kendisinin olmak üzere işyerinde sağlık ve güvenliği tehlikeye atmaktadır.

05.03.2019

Kaynak: www.MuhasebeTR.com